Zgodnie z treścią przepisu art. 39b. ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa osoba władająca nieruchomością wchodzącą w skład Zasobu bez tytułu prawnego jest zobowiązana do zapłaty na rzecz Agencji wynagrodzenia za korzystanie z tej nieruchomości w wysokości stanowiącej 5-krotność wywoławczej wysokości czynszu, który byłby należny od tej nieruchomości, gdyby była ona przedmiotem umowy dzierżawy po przeprowadzeniu przetargu. Wysokość wynagrodzenia, o którym mowa powyżej, ustala się na dzień, w którym Agencja zażądała zwrotu nieruchomości.
Powyższy przepis dotyczy sytuacji, w których osoba włada bez tytułu prawnego nieruchomością wchodzącą w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. W takim stanie faktycznym bezumowny użytkownik jest zobowiązany do zapłaty na rzecz ANR wynagrodzenia w wysokości 5-krotności czynszu, który byłby należny od tejże nieruchomości, gdyby była ona przedmiotem dzierżawy.
Regulacja ta funkcjonuje w w/w brzmieniu od czasu nowelizacji dokonanej na podstawie ustawy z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1382).
Decyzją ustawodawcy do roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie bez tytułu prawnego z nieruchomości Zasobu nie stosuje się przepisów art. 224-231 Kodeksu cywilnego, z wyłączeniem art. 229 dotyczącego przedawnienia roszczeń.
Roszczenie ANR o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości jest roszczeniem majątkowym. Zgodnie z zasadami ogólnymi kodeksu cywilnego roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Do ustalenia terminu przedawnienia roszczeń ANR o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości zastosowanie znajduje przepis art. 229 K.c. Rzeczony przepis stanowi, że roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. Podkreślenia wymaga fakt, że roszczenie o zapłatę wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy nie dzieli się na świadczenia okresowe, gdyż okresowej płatności nie przewiduje ustawa, lecz jest należnością jednorazową za cały okres korzystania z rzeczy przez posiadacza bez tytułu prawnego. owyższe oznacza, że Agencja Nieruchomości Rolnych może żądać od bezumownego użytkownika zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu za cały okres korzystania z jej rzeczy, nie przekraczający jednak 10 lat, a roszczenie to wygasa po upływie roku od dnia zwrotu rzeczy (podobnie SN w wyroku z dnia 3.12.2004 r., IV CK 613/03).
Pojęcie zwrotu rzeczy w kontekście wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości
Agencja Nieruchomości Rolnych może żądać od bezumownego użytkownika zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu w terminie roku od dnia zwrotu rzeczy. Powyższe oznacza, że roszczenia Agencji przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.
Konieczne staje się więc wyjaśnienie pojęcia „zwrotu rzeczy”. Termin zwrotu rzeczy może być rozumiany restrykcyjnie, o zwrocie rzeczy można by wtedy mówić jedynie, gdy dotychczasowy posiadacz samoistny uznaje inną osobę za właściciela i poprzez swoje zachowanie wyraża wolę wyzbycia się władania rzeczą, a właściciel wyraża wolę jej odebrania. Koniecznym więc byłoby jest zamanifestowanie swojej woli przez posiadacza na zewnątrz. Zgodnie z przeciwstawnym poglądem za „zwrot rzeczy” należy uznać likwidację stanu niezgodnego z prawem, czyli stanu władania cudzym gruntem bez tytułu prawnego. Zwrotem rzeczy byłaby więc każda sytuacja faktyczna i prawna, która likwiduje stan bezprawności. Formami odzyskania przez właściciela posiadania rzeczy jest więc również dobrowolne zaprzestanie naruszania prawa własności przez posiadacza i oddanie rzeczy. Do zwrotu rzeczy nie byłoby więc wymagane zachowanie szczególnej formy, w szczególności sporządzenia pisemnego protokołu. W treści wyroku z dnia 06 lutego 2015 r. wydanego w sprawie sygn. akt: II CSK 359/14 Sąd Najwyższy uznał, że za termin „zwrot rzeczy” należy wiązać nie tylko ze świadomym przekazaniem rzeczy przez dotychczasowego posiadacza właścicielowi lecz w istocie z każdą sytuacją, w której właściciel uzyskał możność bezpośredniego władztwa nad rzeczą, a dotychczasowy posiadacz władztwo to utracił. Formą odzyskania przez właściciela posiadania rzeczy jest więc również dobrowolne zaprzestanie naruszania prawa własności przez posiadacza.
Podatek VAT jako element składowy wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości wchodzącej w skład Zasobu
Przyjmuje się, że właściwą kwotą stanowiąca wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z cudzej rzeczy będzie taka kwota „którą posiadacz musiałby zapłacić właścicielowi gdyby posiadanie opierało się na prawie” (zob. S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego s. 317, E. Gniewiek, Komentarz do art. 224 k.c., lex), bądź też, że wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy obejmuje to wszystko, co uzyskałby właściciel ją wydzierżawił lub oddał do odpłatnego korzystania na podstawie innego stosunku prawnego (por. E. Skowrońska-Bocian (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, s. 532).
Charakter roszczenia ANR o wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości wyklucza uznanie za jego element składowy podatek VAT.
W świetle przepisów art. 5 ust. 1 oraz ust. 2 ustawy z dnia 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz. U. 2011 Nr 177, poz. 1054) opodatkowaniu podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, przy czym opodatkowanie to jest niezależne od tego, czy wymienione czynności zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa. Zasadne wydaje się być więc stwierdzenie, że omawiane wynagrodzenie, łączące w sobie pierwiastki odszkodowawcze z wyrównaniem bezpodstawnego wzbogacenia, nie może być uznane za należność z tytułu świadczonej usługi. Aby uznać czynność za opodatkowaną podatkiem VAT, pomiędzy stronami umowy musi istnieć wzajemny stosunek zobowiązaniowy oznaczający, że dany podmiot w zamian za wynagrodzenie zobowiązany jest do spełnienia na rzecz innego podmiotu określonego świadczenia. Czynność opodatkowana powstaje bowiem wyłącznie w związku z zaistnieniem między stronami stosunku prawnego. Wystąpić musi zatem bezpośredni związek pomiędzy wykonywanymi czynnościami i wysokością otrzymanego wynagrodzenia, oparty o relacje cywilnoprawne pomiędzy podmiotami. (podobnie SN w wyroku z dnia 15.04.2004 r. IV CK 273/03).
Podatek rolny jako element składowy wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości wchodzącej w skład Zasobu
Stosownie do treści przepisu art. 3 ust. 1 pkt 4 lit. b ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (Dz.U. z 1984 nr 52 poz. 268 ze zm.) podatek rolny, w przypadku, gdy posiadacz gruntu wchodzącego w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, obciąża odpowiednio jednostki organizacyjne Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (obecnie Agencji Nieruchomości Rolnych). Powyższe oznacza, że jedynie w przypadku przeniesienia posiadania nieruchomości na osobę trzecią na podstawie umowy z ANR zwalnia ANR z roli płatnika podatku rolnego. Wobec tego, zasadne wydaje się być stanowisko, że jedynym podmiotem zobowiązanym do uiszczenia podatku rolnego za nieruchomości będącej przedmiotem bezumownego korzystania, jest jej właściciel – Agencja Nieruchomości Rolnych.
Nie zawsze zasadne będzie również żądanie zwrotu kwoty uiszczonego podatku rolnego na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Roszczenia oparte na art. 405 k.c. wymaga, by zobowiązany do zwrotu równowartości uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby bez podstawy prawnej. Oznacza to, że w sprawach w sprawach związanych z bezumownym korzystaniem z nieruchomości co do zasady nie można mówić o bezpodstawnym wzbogaceniu bezumownego użytkownika ani o niezasadnym zubożeniu właściciela nieruchomości.
